finisaż projektu: 13.10.2024, g. 19.00 -21.30

projekcje filmowe, oprowadzania kuratorskie: 12-13.10.2024 start g. 17.00

Ona Winogrodzka Kierująca

Historyczną Pracownią Sztuki Konceptualnej Wandy Czełkowskiej w Warszawie [ul. Magazynowa 14 A]

Sylwester Biraga Dyrektor Teatru Druga Strefa w Warszawie [ul. Magazynowa 14 A]

Prof. ASP dr hab. Adam Świerżewski Rektor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku

Prof. ASP dr hab. Małgorzata Jankowska Prorektora ASP w Gdańsku

Społeczność Artystek i Artystów współtworzących projekt

„Przestrzeń jest dla mnie Osobą – Wanda Czełkowska & All” z kuratorką

zapraszają na finisaż projektu w dniu 13.10.2024 od g. 19.00

W programie:

Katarzyna Podpora – koncert muzyki eksperymentalnej

Paweł Korbus – performance. // Maria Wrońska – Wanda Czełkowska

Patrycja Radosz: Jak długo jesteś w stanie rozwijać się sam? taniec

Zuzanna Sadowa – Inwolucja II - wideoinstalacja

Specjalne pokazy filmowe, w programie:

Dokumentacje filmowe wykładów o Sztuce Wandy Czełkowskiej: prof. Richard Demarco,

prof. Jerzy Malinowski + dr Barbara Brus-Malinowska, prof. Maria Hussakowska i Inn.

Gast Bouschet: O kinowej magii i konfliktach psychogeologicznych [Gast Bouschet + Nadine Hilbert]”

Stanisław Michał Wolski: Czy tu mieszkał Max Beckmann?

Ewa Zarzycka: Utrzymanie pozycji artystycznej, 1989

Joanna Kabala + Andrzej Awsiej: Silniki, Badacze Światła (vangdansk 2018)

Antje Majewski: The Shell. A conversation between Issa Samb..., Dakar 2010;

Jerzy Mystek: Thinkorin + Baulowie: „Songs for Grot” – Rok J. Grotowskiego (Sopot 2009, Magda Opic)

Krystian Jarnuszkiewicz + Maria Hołdys + Moldawian Poets, koncert dla Wandy Czełkowskiej

Kamila Czosnyk Performance, 2024

Robert Turło Projekcje czasoprzestrzenne (kamera Andrzej Karolewicz)

Przestrzeń jest dla mnie Osobą. Wanda Czełkowska & All:

Krzysztof Bednarski: Alina Szapocznikow/ Sylwester Biraga: Teatr Druga Strefa/ Marta Bosowska/

Gast Bouschet: Nadine Hilbert/ Marta Branicka/ Hanna Brzuszkiewicz/ Roman Bromboszcz/

Wojciech Ciesielski; Andrzej Ciesielski: Witosław Czerwonka/ Wanda Czełkowska/ Tatiana Czekalska + Leszek Golec/ Kamila Czosnyk/ Tuvdendorj Darizav : Mongolian Shamans/ Richard Demarco/

Jerzy Grzegorski/ Izabella Gustowska/ Sylwia Jakubowska-Szycik/ Anna + Krystian Jarnuszkiewicz/ Katarzyna Anna Jarnuszkiewicz; Krystian Jarnuszkiewicz + Maria Hołdys + Moldovan Poets/ Joanna Kabala + Andrzej Awsiej/ Andrzej Karolewicz; Dobrochna Surajewska; Ryszard Surajewski/ Marta Koniarska/ Sławomir Lipnicki/ Katarzyna Łukasik/ Antje Majewski: Issa Samb; Alejandro Jodorowsky/ Liliana Malta/ Michał Mazur/ Mi MiAestas/ Jerzy Mystek: Thinkorin + Baulowie + Jerzy Grotowski/ Magda Opic/ Planta: Krzysztof Mazur + Małgorzata Mazur/ Katarzyna Podpora/ Małgorzata Popinigis/ Jan Raczyński/ Józef Robakowski/ Zuzanna Sadowa/ Brygida Serafin/ Ayano Shibata/ Tomasz Skórka/ Sławomir Smolarek: Valie Export/ Urszula Śliz/ Zula Strzelecka + Marian Strzelecki + Wojciech Strzelecki/ Maciej Szańkowski/ Iwona Teodorczuk; Paweł Możdżyński/ Marian Thiede; Miłosz Thiede/ Robert Turło; Adam Przybysz/ Małgorzata Macharska-Warzecha: Marian Warzecha + Tadeusz Kantor + Bogusław Schaeffer/ Kamila Szejnoch/ Stanisław Michał Wolski/ Mariusz Woszczyński/ Maria Wrońska + Paweł Korbus/ Ewa Zarzycka/ Monika Zawadzka; Rafał Placek: Agnes Varda/ Krystian Zoszczuk// Dokumentacje: Jerzy Malinowski+ Barbara Brus Malinowska/ Maria Hussakowska-Szyszko / Małgorzata Sady/ Romuald Bochyński/ Matylda Taszycka: Agnieszka Sosnowska, Émilie Bouvard, Mathieu Copeland, David Crowley, Anna Gaddes, Antonina Gugała, Amelia Jones, Charlotte Matter, Ewa Opałka, Abigail Solomon-Godeau, Anna Szyjkowska-Piotrowska, Agnieszka Tarasiuk, Sarah Wilson/ Terry Ann Newman/ Jadwiga Charzyńska/ Giles Sutherland: Lys Hansen/ Danuta Ćwirko-Godycka/ Magdalena Howorus-Czajka/ Anna Kroplewska-Gajewska/ Emilia Grubba + Dorota Grubba: kuratorka/.

Artystki Artyści finisażu 13.10.2024 g. 19.00

– Historyczna Pracownia Sztuki Konceptualnej Wandy Czełkowskiej w Warszawie i Teatr Druga Strefa w Warszawie

Katarzyna Podpora - koncert muzyki eksperymentalnej, g. 19.00

– Historyczna Pracownia Sztuki Konceptualnej Wandy Czełkowskiej w Warszawie

Katarzyna Podpora - artystka multimedialna, urodzona w Kołobrzegu, mieszka i pracuje w Gdańsku; związana z morzem – jego przestrzenią audialną, ruchem, wpływem na twardą materię; doktor sztuki - absolwentka Wydziału Rzeźby i Intermediów ASP w Gdańsku; freelancerka aktywna w polu sztuki wizualnej i dźwiękowej; tłumaczka tekstów na język angielski. W swoich poszukiwaniach twórczych skupia się na nasłuchiwaniu przestrzeni - rzeczywistej, emocjonalnej, językowej, oraz osobach żywych bądź nie, które owe przestrzenie [współ]tworzą. Porusza kwestie podmiotowości szczątków, widzialności istot pozaludzkich w kontekście śmierci, niestabilności procesów pamięci, a także materialności i niematerialności w rzeźbie. Ważną częścią jej pracy jest badanie fenomenu zapisu dokonywanego za pośrednictwem różnych mediów. Od wielu lat pracuje z dźwiękiem. Jako twórczyni muzyki eksperymentalnej przywiązuje wagę do swojego instrumentarium, na które składają się liczne obiekty, kości zwierzęce, zdezelowane instrumenty, płyty gramofonowe preparowane przy pomocy m.in. suchych liści, oraz taśmy z nagraniami terenowymi. Swoje prace – instalacje/rzeźby/fotografie/dźwięki/teksty – prezentowała podczas festiwali, m.in. Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Efemerycznej ‘Konteksty’ (Sokołowsko), czy Przeglądu Sztuki Survival (Wrocław); jak również przy okazji wystaw indywidualnych, m.in. w: Gdańskim Teatrze Szekspirowskim, Centrum „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” (Sejny); i pokazów zbiorowych, m.in. w Galerii Opera (Warszawa), Instytucie Sztuki Wyspa (Gdańsk), PGS Sopot (Sopot), Muzeum Współczesnym Wrocław, Centrum Rzeźby Polskiej (Orońsko), Gdańsk Miasto Literatury. W duecie PODPORA/KOHYT oraz w powiększonych składach występowała m.in. podczas: Avant Art Festival (Warszawa), Sanatorium Dźwięku (Sokołowsko), OSA Festival (Sopot), Fab_IN (Łódź) Ad Libitum (Warszawa). Duet wydał swoją solową płytę oraz kolejne, we współpracy z Michałem Jacaszkiem, następnie z Mają Miro, nakładem wydawnictwa Bocian Records https://podporakohyt.bandcamp.com/

Patrycja Radosz, Jak długo jesteś w stanie rozwijać się sam? Taniec Teatr Druga Strefa w Warszawie, -

wystąpienie po koncercie Katarzyny Podpory

„Ścieżka rozwoju prowadzi w różne strony, style, środowiska, rzadko kiedy jednak bywa samotna. Chłoniemy, inspirujemy się, podziwiamy, nauczamy. Za każdym razem zaczynamy od nowa, odnajdując wciąż nieodkryte obszary. Oddajemy kontrolę, przekazujemy impulsy.

Ile doświadczeń składa się na nasz styl, ile osób potrzeba by ukształtować jedną osobę? Ile razy musimy zaczynać od nowa by pójść o krok dalej? Jak długo jesteśmy się w stanie rozwijać bez pomocy i czy zawsze jesteśmy gotowi tę pomoc przyjąć? Ścieżka rozwoju ma wiele początków, rzadko kiedy jednak możliwym jest dojść do jej zakończenia. Cykl się powtarza. Za każdym razem z nową wersją nas samych kroczymy przed siebie, na kolejne spotkanie” Choreografia i wykonanie: Patrycja Radosz, rekomendacja: Sylwester Biraga Dyrektor Teatru Druga Strefa w Warszawie

Patrycja Radosz - tancerka z 10-letnim doświadczeniem turniejowym w dwóch drużynach tanecznych, streetstyle’u oraz tańca współczesnego i modernu. Z doświadczeniem pracy w projektach teatralnych i teatralno-tanecznych, szkoląca się obecnie w zakresie ruchu intuicyjnego i performatyki.

Zuzanna Sadowa – Inwolucja II – wideoinstalacja 2024 emitowana w trakcie finisażu

Zuzanna Sadowa jest osobowością sublimującego wideoartu, traktuje kamerę i sztukę intermedialną w unikatowy, esencjonalno-medytacyjno-performerski sposób, tworząc wybitne filmy wideo, instalacje, i fotografie. Łączy wrażenia osiągając zaskakujące efekty, m.in. haptyczności, luminizmu, tenebryzmu, czy antygrawitacyjności. Od 2012 prowadzi pracownię Intermediów w warszawskiej ASP. Jej wielokanałową najnowszą instalację pt. Inwolucja eksponowała wiosną na wystawie indywidualnej w Warszawie. Jest m.in. autorką monografii zarazem książki artystycznej pt. Jej nieruchomość krajobraz ¹.

Paweł Korbus – Performance

Maria Wrońska – Wanda Czełkowska

Wystawę „Przestrzeń jest dla mnie Osobą” Wanda Czełkowska & All” współtworzy wideo Marii Wrońskiej z cyklu „(bez) miejsca” pt. Pieśń dla miłości” Maria Wrońska zrealizowała z Pawłem Korbusem, który nagi jak barometr podążał za jej impulsami. Emanacja sprawczą energią to wartość, którą artystka promieniuje na adeptów sztuki jako wykładowczyni ASP we Wrocławiu (od 1992, aktualnie jako profesorka ASP ). Maria Wrońska jest artystką działającą również w międzynarodowym obiegu sztuki, zainicjowała na uczelni m.in. kierunek Mediacji Sztuki, przylegający do filozofii jej międzyludzkiego funkcjonowania. Wśród inspiracji wyróżnia Wandę Czełkowską (wybitną artystkę, definijującą m.in. iż „Rzeźba jest strukturą przestrzeni – matematyką. Matematyka jest formą definicji uczucia) oraz Stanisława Scierskiego, aktora z kręgu Jerzego Grotowskiego, kierownika Laboratorium Spotkań Roboczych, w których „stawał się strumieniem nieprawdopodobnej energii, która porywała” odbiorców. Edyta Wolska pisała iż sztukę Marii Wrońskiej „cechuje poetyckość, hybrydalność i jednorazowość”.

Korbus Paweł wypracował osobliwą i rozpoznawalną poetykę własnych performances, w których ważne miejsce zajmuje mimika jaki, sposób poruszania się – ocierającą się o kategorie nagości, prymarności. Działa międzynarodowym obiegu sztuki, niekiedy we współpracy z Ewą Zarzycką, Jadwigą Sawicką, Marią Wrońską, czy Kamilą Czosnyk wspierając powstawanie wspólnot, również jako prezes Fundacji Sztuki Performance i kurator tegorocznego projektu „Europa leży odłogiem”. Współtworzył Teatr Chorea, współpracował z Nettheatre, Earthfall Dance, mistrzami Butoh, z formacjami: Dystopic Symptoms PL/D/Tr oraz Antakya Performative Collective PL/TR z którym realizował m.in projekty bez.Amok2017 oraz Performing (In)visible Bordes Bejrut, Liban 2018.

Międzynarodowy projekt „Przestrzeń jest dla mnie Osobą” przywołuje myśl Wandy Czełkowskiej wybitnej artystki, debiutującej poza Polską już w latach 50. XX wieku, jednej z najoryginalniejszych rzeźbiarek współczesnych. W roku 1972 artystka współtworzyła m.in. progresywną ekspozycję Atelier’72 w Edynburgu, zorganizowaną przez legendarnego kuratora Richarda Demarco (w ramach Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Współczesnej) – obok innych wybitnych twórców jak Józef Robakowski, Kōji Kamoji, Zbigniew Warpechowski, Marian Warzecha, Paweł Kwiek, Magdalena Abakanowicz, Barbara Kozłowska, Antoni Mikołajczyk, Tadeusz Kantor i Inni. Projekt „Przestrzeń jest dla mnie Osobą” to rodzaj rozmowy i przymierzenia mocy dokonań Wandy Czełkowskiej oraz sztuki plejady innych Artystów i Teoretyków, dla których twórczość jak i badania naukowe, tworzenie interdyscyplinarnych sytuacji ponadgeograficznej otwartości są intuicyjnie najbliższe². Projekt ma charakter osmozy, aleatorycznej instalacji dyskretnie dotykającej przestrzeni Historycznej Pracowni Sztuki Konceptualnej Wandy Czełkowskiej (1930-2021) w Warszawie, której opiekunką od 2021 roku jest architekt Ona Winogrodzka [https://kulturalnipl.vod.tvp.pl/82197409/ona-winogrodzka-kuratorka-i-spadkobierczyni-spuscizny-po-wandzie-czelkowskiej]³.

Projekt został przyjęty także przez Sylwestra Biragę dyrektora jego offowego Teatru Druga Strefa, do przestrzeni tego ośrodka cenionego przez Wandę Czełkowską jak i w międzynarodowym obiegu sztuki. Jest on autorem dokamerowego wideo przybliżającego 35. letnią ewolucję tego autorskiego teatru⁴. Aranżacja wielomedialnych prac w bezpośredniej relacji z dokonaniami Wandy Czełkowskiej jest poetyckim nawiązaniem do Archiwum Richarda Demarco w Edynburgu, ogromnego zbioru progresywnej sztuki współczesnej, który jest aktualnie przenoszony do nowej siedziby⁵. Projekt „Przestrzeń jest dla mnie Osobą” staje się wyrazem solidaryzowania z Richardem Demarco, o którym Wanda Czełkowska mówiła iż jest wybitnym artystą, który pracami kuratorskimi łączy ludzi w wymiarze ponadgeograficznym⁶.

U Wandy Czełkowskiej z uwagi na surowość jej rozległych, paraarchitektonicznych prac i szczególną rolę zarówno starannie dobranych materiałów (niegruntowane płótno, beton czarny i biały, belki drewniane, śruby, naciągi, osadzone w instalacjach elektrycznych żarówki etc.), jak i przestrzeni wolnej, „nieoznaczonej”, a od 1959 r. również antygrawitacyjnej) punkty styczne można wskazać z takimi pojęciami, jak: action architecture, architecture active, anarchitecture, architecture autre, architecture-mobile, anti-illusion, strukturalizm, konceptualizm, abstrakcja konkretna, postminimalizm, neokonstruktywizm i brutalizm. Jej twórczość zapowiada współczesne strategie „gry sztuki z architekturą” u artystów młodego pokolenia, o których w szerszym kontekście pisała w 2013 r. Gabriela Świtek⁷. Projekt ujmuje dokonania Józefa Robakowskiego, wybitnego artysty i do dziś kuratora wielu wspólnotowych projektów, integrujących ludzi, i profesora wyższych uczelni artystycznych, który z Warsztatem Formy Filmowej w 1972 r. gościł w Edynburgu na zaproszenie Richarda Demarco. Jak podkreślała Danuta Ćwirko-Godycka, jego otwarte na energię współczesną, progresywne eksperymenty w fotografii (organiczność od lat 50. XX w.), filmu postawangardowego, realizuje „przesłanie artystyczne poprzez różne media, (…) również w pracy organizatora, demiurga wydarzeń artystycznych (…) [np. w: 1989 'Lochy Manhattanu – sztuka innych mediów',[której] towarzyszyły jej różne akcje artystyczne, zdarzenia, odczyty, spotkania”
[ http://www.robakowski.eu/tx24.html]⁸.

Tkankę międzynarodowej ekspozycji zasilają także m.in.: progresywne kompozycje Krzysztofa M. Bednarskiego (dla Aliny Szapocznikow, osobowości rzeźby kinetycznej, dźwiękowej, 'antygrawitacyjno-architektonicznej, wykorzystujący muzykę planet [zarejestrowaną przez NASA w 1986], etc.)⁹. Oddech rozległych przestrzeni wnosi Izabella Gustowska (wizjonerka intermediów i wykładowczyni) – dyptykiem – esencjonalnych feministycznych wideo pt. Kobiety w pływackich czepkach: Danielle 2013/ Katarzyna 1924, (dla Katarzyny Kobro i Danielle Katz)¹⁰. Punktem odniesienia jest też belgijski artysta Gast Bouschet - zaangażowany w prawa człowieka, wraz z Nadine Hilbert autor wybitnej instalacji ‘Collision Zone’, (uwrażliwiającej na tragiczną sytuację ludzi migrujących przez Morze Śródziemne, eksponowanej na Biennale w Wenecji w 2009), podkreślający iż „Tylko chaos wyśpiewuje prawdę”¹¹. Waloryzujące holistyczną, natchnioną anarchię wartości wprowadza Antje Majewski w jej wideorozmowach z osobowościami kultury: Issą Sambem (senegalskim performerem, poetą, twórcą przestrzeni alternatywnych) oraz Alejandro Jodorowskym - chilijskim artystą, ikoną filmu postsurrealistycznego, twórcą komiksów i m.in. reżyserem teatralnym¹². Niezwykłą uważność w relacjach z przestrzenią nieoznaczoną wprowadzają do wystawy osobowości fotografii. Są to m.in.: Ayano Shibata (twórczyni swoistych „znaków indeksowych performances”)¹³, Sławomir Smolarek (twórca fotografii „poza fotografią”, niwelujący granice między powietrzem a istotami – ludzkimi czy zwierzęcymi)¹⁴; Małgorzata Popinigis (celebrująca w fotografii materiały poboczne, „odrzucone”, łącząca perfekcję obrazu z jego anarchią]; Rafał Placek – autor niedosłownego „portretu” Agnes Wardy (feministycznej twórczyni filmów nowofalowych), która „opierając się o przestrzeń” podkreśla konkretność jej istnienia, (fotografia pochodzi z ogromnego cyklu subiektywnych interpretacji osobowości kinematografii światowej Rafała Placka – eksponowanych wcześniej m.in. w Muzeum Narodowym w Gdańsku na indywidualnej wystawie pt. Ciało filmu [kuratorka Małgorzata Zwolicka]. Instalacja Brygidy Serafin pt. EMPTY WORDS FACTORY należy do większego cyklu tej wybitnej artystki dedykowanego Johnowi Cage’owi – ikonicznemu artyście, którego spotkała osobiście w Nowym Jorku w 1988 oraz 1992 r¹⁵. Naścienny wysmukły obiekt Sylwii Jakubowskiej (uznanej artystki i wykładowczyni gdańskiej ASP) oddziałuje śladem pamięciowym i poezją¹⁶. Echo sztuki Aborygenów wydaje się obecne u Iwony Teodorczuk w cyklu monumentalnych obrazów pt. 'Linie papilarne', a skalą przewyższa je jedynie zachwycająca lekkością wirtualna rzeźba Tomasza Skórki pt. Milky Way, (2024), która oglądana przez „Vr Oculus Quest 2” ma 16 metrów wysokości – obok druiej wirującej kompozycji pt. Milky Way II,(eksponowanej też na plakatach). Uważność wobec wszystkich istot wprowadzają Leszek Golec & Tatiana Czekalska (osobowości Ecovention [wg pojęcia: Amy Lipton oraz Sue Spaid]), którzy dyskretnymi instalacjami 'Victima' (2024) oraz 'Implant' (1999), korelują z ostatnią rzeźbą – jako strukturą „powietrzną – in situ” Wandy Czełkowskiej¹⁷. Katarzyna Podpora – autorka intermedialnych prac przekazała nieprzewidywalną w przebiegu, pełną napięć kompozycję akustyczno-dźwiękową, w których wykorzystała relikty, kości zwierząt, zebrane z nabożnością w czasie jej wędrówek po lasach. Emanacje metahumanistyczne wprowadzają także inne osobowości sztuki, jak Witosław Czerwonka, podkreślający iż 'Materia całego świata jest jej materią', czy Roman Bromboszcz (artysta i teoretyk, twórca pojęć cyberszamanizm, autor publikacji, w tym najnowszej książki pt. ‘Stechnologizowana kultura’). Natura jako fenomen oryginalnie interpretowali w sztuce Zula Strzelecka i Marian Strzelecki (obchodzący stulecie urodzin twórcy uznanych wielkoformatowych tkanin o gabarytach architektonicznych, (wykorzystujący m.in. fotodruki i pracę ręczną), których twórczość przypomina syn Wojciech Strzelecki – artysta tworzący także ikonosfery żywiołów. Transhumanistyczny pierwiastek przenika rzeźbę Marty Branickiej, która
w przeskalowanych, połyskliwych szablonowych rzeźbach wyraża emanacje tzw. „czwartej przyrody” (roślinności wędrownej, samoistnej, tak ważnej w dobie katastrofy ekologicznej [opisanych przez Ingo Kowarika w 2003, czy Kaspra Jakubowskiego w 2019])¹⁸. Rezonans słynnej książki Martina Caparrosa 'Głód' (2016) w kontekście doświadczeń studenckich Wandy Czełkowskiej (a wcześniej m.in. Katarzyny Kobro oraz aktualnych – w wielu miejscach świata), wydaje się kluczem do esencjonalnych prac: Andrzeja Karolewicza, Dobrochny Surajewskiej oraz zrealizowanej specjalnie na wystawę rzeźby jej stuletniego ojca Ryszarda Surajewskiego – osobowości ceramiki współczesnej¹⁹. W wystawie udział bierze jego dawna studentka, Hanna Brzuszkiewicz – protoekologiczna artystka i wykładowczyni rzeźby od 1958 do początku XXI wieku, jak Czełkowska – laureatka stypendium artystycznego rządu włoskiego (1963, 1973)²⁰. Projekt współtworzy rodzina wizjonerów sztuki i pedagogiki czyli: - Anna Jarnuszkiewicz ([1935-2021] autorka niemal bezprzedmiotowego cyklu 'Miasta włoskie' [1958-1959]), - Krystian Jarnuszkiewicz ([1930-2016] autor m.in. antycypującej postmodernizm, wielomedialnej struktury 'Obiata Xaweremu Dunikowskiemu' [1975]), – ich córka Katarzyna Anna Jarnuszkiewicz– wybitna fotograf, twórczyni rzeźb hybrydyczno-strukturalnych oraz młody wszechstronny artysta - Krystian Jarnuszkiewicz, m.in. twórca kostiumów performatywnych²¹. Wraz z Marią Hołdys Krystian Jarnuszkiewicz założył postpunkowski duet multimedialny pt. 'Crying Baby Sounds'; wspólnie pracując m.in. z tekstami młodych poetów z Mołdawii²². Alchemiczno – socjologiczne wideo przekazała na wystawę Kabala Joanna - osobowość sztuki generatywnej, która od 1996 z jej mężem Andrzejem Awsiejem zaczęła działać w Holandii, m.in. jako ugrupowanie ‘vangdańsk’ i w licznych międzynarodowych inicjatywach. Wywodzą się z tzw. Nieistniejącej Pracowni PI Witosława Czerwonki (wspieranej przez Wojciecha Zamiarę od 1985). W 1991-1992 Kabala i Awsiej współtworzyli w Gdańsku (z innym progresywnym artystą: Markiem Rogulskim – twórcą fundacji TNS) unikatową inicjatywę: „Galerię C14 ----Pracownię”, o której pisała m.in. krytyczka sztuki Danuta Ćwirko-Godycka. Nazwą C14 nawiązywali do metody datowania izotopem węglowym prehistorycznych artefaktów (opracowanej w 1949 roku przez Willarda Libby’ego z zespołem). Kontekst ten przypomina o trosce Wandy Czełkowskiej, która nie przychylała się do strategii kremowania ludzi, gdyż jej zdaniem „kości są rodzajem tekstu i kolejne pokolenia nie będą miały czego czytać” (2019)²³. Zagadnienie pracowni artystycznej, która była dla Czełkowskiej miejscem radykalnego skupienia, kontaktu z wnętrzem, ale też przestrzenią interakcji między ludźmi, było też całe jej życie naznaczone ciągłą niepewnością, aż do przenosin z Krakowa do Warszawy i stworzenia do dziś funkcjonującej Pracowni przy ul. Magazynowej 14 A (od 2021 pod opieką Onej Winogrodzkiej). Kabala w rozmowie z założycielką Fundacji Chmura – Aleksandrą Grzonkowską przywołała też z czasów jej kontrkulturowych relacji w Gdańsku (1986-1996), grupę `„Yo Als Jetzt” [Poezję Uliczną, czyli Jedność Ikonolingwistyczną” którą tworzyła wspólnie z Andrzejem Awsiejem i Maciejem Rucińskim. Ich działania rezonowały z strategiami sytuacjonistycznymi (m.in. Letrystami) i psychogeografią (m.in. Guy Debord), które bliskie były samej Wandzie Czełkowskiej, zakochanej w strukturach miejskich, również tych dzikich, w procesie ruinacji. Wątki te wzmacnia w wystawie postać Andrzeja Ciesielskiego, osobnego artysty i kuratora niepoliczalnych wspólnotowych wydarzeń w Koszalinie oraz w innych miejscowościach Pomorza Zachodniego²⁴. Wojciech Ciesielski w książce pt. 'Komiks szczeciński' (2022) syntetycznie ujął postać jego ojca wraz z plejadą wybitnych kontrkulturowych artystów. Andrzej Ciesielski założył także galerię i fundację „Moje Archiwum”, w których realizował międzynarodowe wystawy, tworząc równocześnie plansze dla kilkudziesięciu wybitnych twórców, m.in.: Józefa Robakowskiego, Ewy Zarzyckiej, Jerzego Grzegorskiego
i Adama Klimczaka (współtwórców Galerii Wschodniej), Witosława Czerwonki, czy Stanisława Wolskiego,
z którym też współpracował kuratorsko do końca życia. W wideo 'Czy tu mieszkał Max Beckmann' Wolski (osobny artysta i kurator, dawny przyjaciel Jerzego Ludwińskiego) niczym Odyseusz – Flaneur – wiedziony melodyjnym nuceniem młodej kobiety (Kirke) wędruje po miejscowości Złocieniec na Pomorzu Zachodnim, rozwieszając w przestrzeni tytułowe pytania i przywracając społeczności pamięć o realnym związku miasta
z legendarnym ekspresjonistą. Naprzemienne amplitudy melancholii i afirmacji przestrzeni miejskich oraz nieoznaczonych wydają się łączyć wybitne wczesne fotografie Ewy Zarzyckiej, partycypacyjne działanie Kwietniki (2000) Sławomira Lipnickiego, czy przejmujące serigrafie Katarzyny Łukasik – z postaciami bezdomnych Osób (w Paryżu, Łodzi, etc.), obrazy Marana Thiede, wideo Miłosza Thiede, a także kilkudniową akcję Kamili Szejnoch, wytyczającej japoński ogród Zen na nadwiślańskich piaskach. Żywioły rzeki, ludzi i miast – jak emanacje świetlno-energetyczne – poddają interpretacji: Mariusz Woszczyński (profesor warszawskiej ASP na Wydziale Rzeźby), flanerująca po różnych rejonach świata Monika Zawadzka (architektka i antropolożka kulturowa), czy Michał Mazur – sytuacjonista – performer, artysta osobny. Minimalistyczne ekwiwalenty przestrzeni wprowadzili do wystawy inni charyzmatyczni artyści – Maciej Szańkowski wykładowca rzeźby, twórca niezwykle oryginalnych pomników, „najbardziej japoński rzeźbiarz” międzynarodowego pleneru w Japonii (w 1981), Zuzanna Sadowa wizjonerka sztuki i teorii, (by wzmiankować „linie papilarne światła” w wideo 'F_LUX' (2021) czy jej monografię pt. JEJ NIERUCHOMOŚĆ – KRAJOBRAZ [2019]), a także wrocławska artystka Urszula Śliz, twórczyni zjawiskowych, fotografii „spektralnych” postdadaistycznych kolaży, rzeźb i performance. Wątek relacji Jerzego Grotowskiego z Wandą Czełkowską, (który m.in. w latach 70. XX wieku przesunął godzinę spektaklu – wiedząc iż pociąg z artystką ma opóźnienie), a zarazem jej filozofia celebrowania radości – jako siły wzmacniającej, sygnalizują m.in. obrazy włoskiej artystki Liliany Malty, działania PLANTY czyli duetu ekologów – rzeźbiarza prof. Krzysztofa Mazura i fotografki - Małgorzaty Mazur, oraz dokumentacje występu Baulów („świętych mędrców” spotkanych przez Grotowskiego w Indiach) w ich spektaklu „Songs for Grot” (2008, relacje: Jerzy Mystek, Magdalena Opic). Dyskretne związki zachodzą między zafascynowaniem matematyką Wandy Czełkowskiej oraz intersubiektywną instalacją Marty Bosowskiej, łączącą esencjonalność z filtrem matematycznym. Wizjonerską wideoinstalację włączającą autorskie, dźwiękowe animacje oraz obrazy sztucznej inteligencji, realizuje Robert Turło przy wsparciu Adama Przybysza²⁵. Tuvdendorj Darizav – autor wideo z rytuałami społeczności Szamanów w Mongolii, w swoich rzeźbach z cyklu Maski (z motywem buddyjskie Zielonej Tary) poszukuje punktu dobroczynnych kontemplacji, pozwalających na dystans wobec chaosu świata. Równoległe skupienie znajdujemy
w wysublimowanych fotoobiektach wybitnego artysty Jerzego Grzegorskiego, wielokrotnie nagradzanego (od 1984 twórcy niezależnej łódzkiej Galerii Wschodnia-wraz z Adamem Klimczakiem). Związek intuicji, intelektu i emocji rezonuje w rozedrganym, aleatorycznym haftowanym rysunku na transparentnej tkaninie Emilii Grubba, czy w lawowanych pracach Jana Raczyńskiego. Marta Maria Koniarska w pracy ‘Osie Widm’ „eksploruje różne wymiary postrzegania nieobecności w miejscu i czasie”.